Teorija složenog kontrapunkta na primeru muzičke prakse strogog stila
doktorska disertacija
Metapodaci
Prikaz svih podataka o zapisuDoktorand:
Božanić, ZoranFakultet:
Интердисциплинарне студије Универзитета уметностиDatum odbrane:
27-04-2015Mentor:
Marinković, SonjaČlanovi komisije:
- Sabo, Anica
- Šuvaković, Miodrag
- Mikić, Vesna
- Radović, Branka
Sažetak
Doktorska disertacija Teorija složenog kontrapunkta na primeru muzičke prakse
strogog stila usmerena je prema istraživanju i teorijskom određenju složenog kontrapunkta u
kontekstu zapadnoevropske profesionalne muzičke prakse XV–XVI veka. U radu su
identifikovane i klasifikovane njegove različite vrste, uz sagledavanje mogućnosti njihovog
kombinovanja. Cilj je da se kritički preispitaju postojeća tumačenja složenog kontrapunkta,
istraže njegovi aspekti koji do sada nisu izučeni i odrede modaliteti njegove praktične
primene.
Polazište disertacije čine teorijska određenja Sergeja Ivanoviča Tanjejeva; ugrađeni su
i rezultati istraživanja drugih muzičkih teoretičara. Najobimniji deo rada čini prvo poglavlje, u
kojem se ispituju aspekti pokretnog kontrapunkta. Analizira se istorijat tehnike i teorije.
Tumačenje vertikalnog, horizontalnog i dvostrukog premeštanja dato je u svetlu teorijskih
postavki Tanjejeva, uz dopunu i redefinisanje njegovog pristupa ovoj problematici.
Obuhvatn...o se istražuje imitacija, određuju se korelacije njenih parametara i šire uspostavlja
veza između njih. Posebno je definisan celovit sistem potpunog i nepotpunog horizontalnopokretnog
i dvostruko-pokretnog udvajanja kod spoja različitih melodija. Premeštanje
muzičkog materijala po raznim koordinatama bio je važan, često korišćen i neodvojivi činilac
renesansne kontrapunktske tehnike. Zato njegovo sagledavanje zauzima najveći prostor
disertacije. Kako bi se sistem složenog kontrapunkta strukturno zaokružio, u radu su odvojeno
istražene i njegove ostale vrste. Tako se u drugom poglavlju tumače specifičnosti obrtajnog
kontrapunkta. Uspostavlja se veza između obrtaja u matematici i muzici, preispituju
terminološke odrednice, vrši redefinisanje poimanja ose i centra obrtaja, dok se ideja obratnog
kretanja u kontrapunktskom stavu povezuje sa palindromom u poeziji i prozi. Određuju se
ključne etape u procesu razvoja teorije obrtajnog kontrapunkta i sagledava dijahroni aspekt
njegove primene u kompozitorskoj praksi. Različiti načini ispoljavanja vertikalno-obrtajnog,
horizontalno-obrtajnog i dvostruko-obrtajnog kontrapunkta su dobili svoje teorijsko
utemeljenje i mogućnost praktične realizacije. Pri tom, posebna pažnja se posvećuje tzv.
„odrazima“, odnosno udvajanjima u sklopu svakog vida obrtajnog kontrapunkta. U trećem
poglavlju istražuje se problematika menzuralno-varijabilnog kontrapunkta. Definišu se načini
ritmičkog variranja (proporcionalno, neproporcionalno, dvostruko), sagledava proces
kristalizacije principa „merenja“ dužine tonova u kompozitorskoj praksi i obuhvata razvoj
njegove teorije. Ispitivanje mogućnosti menzuralnog variranja prvo se postavlja u kontekst
udvajanja; potom se razmatraju mogućnosti manifestovanja prvobitnog i izvedenog
kontrapunktskog spoja. Određuju se modaliteti analitičkog pristupa takvim kontrapunktskim
situacijama i izvode pravila komponovanja. Teorijska postavka različitih vrsta i podvrsta
složenog kontrapunkta, omogućila je identifikaciju i analizu njihove sprege. To je predmet
istraživanja četvrtog poglavlja, gde se sistematizuju dvodelne i trodelne kombinacije i vrši
analiza primera, uz određenje načina njihovog komponovanja.
Istraživanjem složenog kontrapunkta u disertaciji je izgrađen celovit teorijski sistem, u
koji su ugrađena postojeća tumačenja, ali i do sada neizučeni vidovi ove problematike.
Definisane su metode realizacije svih razmotrenih primera. Ostvarena su tri nivoa
istraživanja: teorijski, analitički i praktični, pri čemu konstituisani teorijski modeli i
predložene formule mogu biti korišćeni u pedagogiji i kod komponovanja.
The PhD thesis titled Theory of complex counterpoint on the example of strict style
musical practice is directed towards research and theoretical determination of complex
counterpoint in the context of Western European professional musical practice in XV–XVI
centuries. Its different types have been identified and classified together with the
consideration of their combination in the paper. The aim of the this paper is to critically
review the existing interpretation of complex counterpoint, to explore its aspects that have not
been studied so far and to determine the modalities of its implementation.
The starting point of the thesis consists of theoretical aspects of Sergei Ivanovich
Taneiev; the research results of other musical theorists have been added. The most extensive
part of the paper is the first chapter, which examines aspects of movable counterpoint. It
analyzes the history and the theory of the techniques. Interpretation of the vertical, horizontal
and double dis...placement is given in the light of Taneiev’s theoretical assumptions with some
modifications and redefining of his approach to this issue. Imitation is explored
comprehensively, the correlation of its parameters are determined and the link between them
is established. The author particularly defines a comprehensive system of complete and
incomplete horizontally-movable and double-movable duplicating in the merge of different
melodies. Moving musical material in various coordinates was important, frequently used and
inseparable element of Renaissance counterpoint techniques. Therefore its observation
occupies the largest part of the thesis. In order to comprehend complex counterpoint system
structurally, its other types have been separately explored in the paper. Thus, the specifics of
invertible counterpoint are interpreted in the second chapter. The connection are established
between the rotations in both mathematics and music, reviewed terminology is used,
redefining of two notions: the axis and the center of rotation, while the idea of a counter
movement in counterpoint attitude is associated with palindromes in poetry and prose. The
key stages in the development of theory invertible counterpoint were determined and
diachronic aspect application in compositional practice was overviewed. Different ways of
manifesting vertically-invertible, horizontally-invertible and double-invertible counterpoint
get their theoretical foundation and the possibility of practical implementation. In addition to
this, special attention has been paid to the so-called „Reflections“ or duplications within each
type of invertible counterpoint. In the third chapter the issue of measural-variable
counterpoint is examined. The modalities of rhythmic variation are defined (proportional,
non-proportional, double), the crystallization principle process of „measuring“ the tones
length in compositional practice is comprehended and the development of theory is included.
Firstly, testing capabilities of the measural variation is set in the context of duplication; then
the possibilities of the original manifestation and the derivative counterpoint combination are
discussed. The modalities of analytical approach to such counterpoint situations have been
determined and the counterpoint rules of composition have been performed. The theoretical
setting of different complex counterpoint species and subspecies have enabled the
identification and analysis of their interfaces. This is the subject of the fourth chapter, where
the two-part and three-part combinations are systematized and the analysis of the example is
conducted, specifying the manner of their composition.
A comprehensive theoretical system, which incorporates not only the existing
interpretations but unexplored aspects of this issue as well, has been created by complex
counterpoint research. The implementation methods of all considered examples have been
defined. There have also been three levels of research: theoretical, analytical and practical, in
which the theoretical models and the proposed formula can be used in pedagogy and
composing.