Teorija složenog kontrapunkta na primeru muzičke prakse strogog stila

Abstract

Doktorska disertacija Teorija složenog kontrapunkta na primeru muzičke prakse strogog stila usmerena je prema istraživanju i teorijskom određenju složenog kontrapunkta u kontekstu zapadnoevropske profesionalne muzičke prakse XV–XVI veka. U radu su identifikovane i klasifikovane njegove različite vrste, uz sagledavanje mogućnosti njihovog kombinovanja. Cilj je da se kritički preispitaju postojeća tumačenja složenog kontrapunkta, istraže njegovi aspekti koji do sada nisu izučeni i odrede modaliteti njegove praktične primene. Polazište disertacije čine teorijska određenja Sergeja Ivanoviča Tanjejeva; ugrađeni su i rezultati istraživanja drugih muzičkih teoretičara. Najobimniji deo rada čini prvo poglavlje, u kojem se ispituju aspekti pokretnog kontrapunkta. Analizira se istorijat tehnike i teorije. Tumačenje vertikalnog, horizontalnog i dvostrukog premeštanja dato je u svetlu teorijskih postavki Tanjejeva, uz dopunu i redefinisanje njegovog pristupa ovoj problematici. Obuhvatno se istražuje imitacija, određuju se korelacije njenih parametara i šire uspostavlja veza između njih. Posebno je definisan celovit sistem potpunog i nepotpunog horizontalnopokretnog i dvostruko-pokretnog udvajanja kod spoja različitih melodija. Premeštanje muzičkog materijala po raznim koordinatama bio je važan, često korišćen i neodvojivi činilac renesansne kontrapunktske tehnike. Zato njegovo sagledavanje zauzima najveći prostor disertacije. Kako bi se sistem složenog kontrapunkta strukturno zaokružio, u radu su odvojeno istražene i njegove ostale vrste. Tako se u drugom poglavlju tumače specifičnosti obrtajnog kontrapunkta. Uspostavlja se veza između obrtaja u matematici i muzici, preispituju terminološke odrednice, vrši redefinisanje poimanja ose i centra obrtaja, dok se ideja obratnog kretanja u kontrapunktskom stavu povezuje sa palindromom u poeziji i prozi. Određuju se ključne etape u procesu razvoja teorije obrtajnog kontrapunkta i sagledava dijahroni aspekt njegove primene u kompozitorskoj praksi. Različiti načini ispoljavanja vertikalno-obrtajnog, horizontalno-obrtajnog i dvostruko-obrtajnog kontrapunkta su dobili svoje teorijsko utemeljenje i mogućnost praktične realizacije. Pri tom, posebna pažnja se posvećuje tzv. „odrazima“, odnosno udvajanjima u sklopu svakog vida obrtajnog kontrapunkta. U trećem poglavlju istražuje se problematika menzuralno-varijabilnog kontrapunkta. Definišu se načini ritmičkog variranja (proporcionalno, neproporcionalno, dvostruko), sagledava proces kristalizacije principa „merenja“ dužine tonova u kompozitorskoj praksi i obuhvata razvoj njegove teorije. Ispitivanje mogućnosti menzuralnog variranja prvo se postavlja u kontekst udvajanja; potom se razmatraju mogućnosti manifestovanja prvobitnog i izvedenog kontrapunktskog spoja. Određuju se modaliteti analitičkog pristupa takvim kontrapunktskim situacijama i izvode pravila komponovanja. Teorijska postavka različitih vrsta i podvrsta složenog kontrapunkta, omogućila je identifikaciju i analizu njihove sprege. To je predmet istraživanja četvrtog poglavlja, gde se sistematizuju dvodelne i trodelne kombinacije i vrši analiza primera, uz određenje načina njihovog komponovanja. Istraživanjem složenog kontrapunkta u disertaciji je izgrađen celovit teorijski sistem, u koji su ugrađena postojeća tumačenja, ali i do sada neizučeni vidovi ove problematike. Definisane su metode realizacije svih razmotrenih primera. Ostvarena su tri nivoa istraživanja: teorijski, analitički i praktični, pri čemu konstituisani teorijski modeli i predložene formule mogu biti korišćeni u pedagogiji i kod komponovanja.

The PhD thesis titled Theory of complex counterpoint on the example of strict style musical practice is directed towards research and theoretical determination of complex counterpoint in the context of Western European professional musical practice in XV–XVI centuries. Its different types have been identified and classified together with the consideration of their combination in the paper. The aim of the this paper is to critically review the existing interpretation of complex counterpoint, to explore its aspects that have not been studied so far and to determine the modalities of its implementation. The starting point of the thesis consists of theoretical aspects of Sergei Ivanovich Taneiev; the research results of other musical theorists have been added. The most extensive part of the paper is the first chapter, which examines aspects of movable counterpoint. It analyzes the history and the theory of the techniques. Interpretation of the vertical, horizontal and double displacement is given in the light of Taneiev’s theoretical assumptions with some modifications and redefining of his approach to this issue. Imitation is explored comprehensively, the correlation of its parameters are determined and the link between them is established. The author particularly defines a comprehensive system of complete and incomplete horizontally-movable and double-movable duplicating in the merge of different melodies. Moving musical material in various coordinates was important, frequently used and inseparable element of Renaissance counterpoint techniques. Therefore its observation occupies the largest part of the thesis. In order to comprehend complex counterpoint system structurally, its other types have been separately explored in the paper. Thus, the specifics of invertible counterpoint are interpreted in the second chapter. The connection are established between the rotations in both mathematics and music, reviewed terminology is used, redefining of two notions: the axis and the center of rotation, while the idea of a counter movement in counterpoint attitude is associated with palindromes in poetry and prose. The key stages in the development of theory invertible counterpoint were determined and diachronic aspect application in compositional practice was overviewed. Different ways of manifesting vertically-invertible, horizontally-invertible and double-invertible counterpoint get their theoretical foundation and the possibility of practical implementation. In addition to this, special attention has been paid to the so-called „Reflections“ or duplications within each type of invertible counterpoint. In the third chapter the issue of measural-variable counterpoint is examined. The modalities of rhythmic variation are defined (proportional, non-proportional, double), the crystallization principle process of „measuring“ the tones length in compositional practice is comprehended and the development of theory is included. Firstly, testing capabilities of the measural variation is set in the context of duplication; then the possibilities of the original manifestation and the derivative counterpoint combination are discussed. The modalities of analytical approach to such counterpoint situations have been determined and the counterpoint rules of composition have been performed. The theoretical setting of different complex counterpoint species and subspecies have enabled the identification and analysis of their interfaces. This is the subject of the fourth chapter, where the two-part and three-part combinations are systematized and the analysis of the example is conducted, specifying the manner of their composition. A comprehensive theoretical system, which incorporates not only the existing interpretations but unexplored aspects of this issue as well, has been created by complex counterpoint research. The implementation methods of all considered examples have been defined. There have also been three levels of research: theoretical, analytical and practical, in which the theoretical models and the proposed formula can be used in pedagogy and composing.