Ispolјavanje simetrije u muzičkom obliku – pitanja metodologije analize

Abstract

Doktorska disertacija Ispoljavanje simetrije u muzičkom obliku – pitanja metodologije analize postavljena je kao muzičko-teorijsko istraživanje fenomena ispoljavanja simetrije sa akcentom na preispitivanju metodologije analitičkog postupka. Kako se opus Bele Bartoka smatra paradigmatičnim primerom za ispoljavanje najrazličitijih tipova simetrije, prirodno je doneta odluka da se analitički uzorak disertacije veže za njegov koncertantni opus. Konzistentnom primenom metoda analize simetrije utvrđuju se putevi nastanka, vidovi ispoljavanja i razlozi koji su označili zaokret u poimanju simetrične koncepcije ciklusa u delima ovog autora. Cilj je da se definiše 1. Ishodište simetrične koncepcije ciklusa (Prvi koncert za violinu i orkestar), 2. Put ka simetričnoj koncepciji ciklusa (Prvi koncert za klavir i orkestar) i 3. Afirmacija simetrične koncepcije ciklusa (Drugi koncert za klavir i orkestar i Drugi koncert za violinu i orkestar). Teorijska polazišta istraživanja postavljena su kroz sučeljavanje izvornih principa nauke o muzičkim oblicima (A. B. Marks) i teorijske postavke (V. Peričić, D. Skovran, D. Gostuški, B. Popović). U radu se preispituje definicija pojma muzički tok i posebno njegove elementarne jedinice – muzičke rečenice. Pored toga, ukazuje se da je za razumevanje simetrije značajno utvrditi tumačenje pojmova: muzički planovi, muzičke komponente i njihovi elementi, potpuna i nepotpuna ekvivalentnost (naročito odrednice nepotpune ekvivalentnosti), granice u muzičkom toku i vidovi njihovog ispoljavanja, zatim razmatranje tipova izlaganja, određenja i diferencijacije kategorija strukturnog središta i strukturnog težišta u procesu oblikovanja forme. Sve navedene kategorije se povezuju sa važećom tipologijom forme a otvara se i prostor za uspostavljanje novih odnosa između različitih formalnih modela. Simetrije se vezuju za spoznaje koje ukazuju na uređenost i čvrstinu forme, kao i na skladnost u sadejstvu svih činilaca koji učestvuju u realizaciji muzičkog toka, a ne samo (čak ne ni primarno) za brojčanu proporcionalnost simetrično postavljenih segmenata nužno povezanu sa afirmacijom ponavljanja. Izvođenje simetrije na nivo ključnog uporišta tradicionalne metodologije analize podrazumeva postavljanje korelacije između geometrijskih pojmova (translacija, rotacija, refleksija, osa) i muzičke forme. Takođe, klasifikacija vrsta simetrija i njeno ispoljavanje u procesu oblikovanja muzičkog toka postaju važne odrednice same pojave i nužno zahtevaju preciziranje. Od suštinske važnosti za spoznaju simetrije u muzičkom toku takođe je određenje statusa ose simetrije. Kao ključni činilac simetrije ona može biti plasirana na više načina i dobiti raznorodne funkcije. Ukazano je da osa simetrije često nema jednoznačni smisao, već isti muzički entitet može dobiti višestruka značenja. Naglašeno je da je za teorijsko-analitičko razumevanje simetrije u muzičkom obliku bitno uvažiti dva ključna momenta: 1. postojanje fiktivne ose i 2. raznorodne vidove ispoljavanja dinamičnih simetrija. Sagledavanjem Bartokovih dela, na način kako to predložena metodologija sugeriše, pokazano je da je moguće pratiti proces nastanka, razvoja i napuštanja jedne originalne koncepcije dramaturgije ciklusa, te da je moguće prepoznati specifičnost kompozicionih postupaka koji ne bi mogli biti sagledani korišćenjem tradicionalnog analitičkog instrumentarijuma. Zato se analiza vidova ispoljavanja simetrije u muzičkom toku predlaže kao inovativni metod koji tradicionalnoj analitičkoj aparaturi daje mogućnost nadgradnje bez negacije njenih bazičnih postulata.