Kolektivizam kao umjetnička strategija otpora: političnost slikarstva nakon 1960. godine

Abstract

Doktorska disertacija “Kolektivizam kao umjetnička strategija otpora: političnost slikarstva nakon 1960. godine” nastala je kao rezultat ispitivanja emancipacijskog potencijala umjetnosti, pri čemu je pojam emancipacije ograničen na prevazilaženje postojećeg stanja poretka odnosa moći u kontekstu 20. i ranog 21. vijeka. S obzirom na to da je, kao sistem reprezentacije, umjetnost uvijek diskurzivno uslovljena, te određena svojom performativnom društvenom ulogom, ona ne samo da doprinosi (re)produkciji “realne stvarnosti”, te datom kontekstu “svojstvenih” modela subjektivnosti, već i destabilizaciji uspostavljenog poretka odnosa moći, stvaranju novih oblika društvenog uodnošavanja i iniciranju novih oblika subjektiviteta. Stoga je performativna “priroda”/uloga umjetnosti uslov njenog emancipacijskog potencijala. U ovoj studiji je uspostavljena hibridna interdisciplinarna (filozofsko-sociološko-političko-teorijska) platforma kao osnova artikulacije odnosa između umjetnosti i ideje društvene emancipacije, u kojem [odnosu] se umjetnost “profiliše” kao konstitutivni element emancipacijskih procesa, što i određuje njenu potencijalnu političnost. S obzirom na to da društvena emancipacija pretpostavlja mogućnosti kreiranja novih oblika društvenog uodnošavanja, novih društvenih formacija, odnosno, stvaranje novih oblika života kolektiva, ideja kolektivizma/kolektivnog djelovanja osnova je za razumijevanje kritičko-projektivnih umjetničkih motivacija. Kolektivno načelo, stoga, predstavlja bazu za artikulaciju alternativnih umjetničko-političkih pozicija, koje se određuju kao radikalna opozicija vodećim (ideološkim) kapitalističkim pretpostavkama. Ideja kolektivizma definisana je u ovom istraživanju kao primarna strategija umjetničko-političkog otpora, te kao agens i cilj društvene emancipacije, iako se unutar “novih” okolnosti 21. vijeka više ne može govoriti o totalizirajućem projektu sveopšte društvene emancipacije, već isključivo o privremenim emancipacijskim kretanjima u odnosu na koja umjetnost “dobiva” svoj politični potencijal. Kolektivističko-emancipacijske aspiracije umjetnosti prezentuju se u ovoj studiji kao umjetničko-političke instance suprotstavljene hegemonoj kulturološkoj i društvenoj “poziciji” slikarstva. Razvijanje teorijske osnove za mogućnosti njegove [slikarske] političke deinstrumentalizacije, te potencijalne “integracije” u privremene emancipacijske odnose, oblike i tokove u kontekstu kasnog 20. i “novog” 21. vijeka, usaglašano je sa promišljanjem ne samo novih emancipacijskih društvenih modela i njihovih pojmovih aparatura, već i same rekonceptualizacije kolektivizma u novim “post-političkim” okolnostima 21. vijeka.

This doctoral dissertation “Collectivism as a strategy of art resistance: politicality of painting after the 1960’s” is the result of research that investigated the emancipatory potential of art that is restricted to the idea of overcoming existing power relations in the contextual frame of the late 20th and early 21st century. Considering that art, as a system of representation, is always discursively conditioned and determined by its performative social role, it [art] not only contributes to the (re)production of the “actual reality” and contextually distinctive modes of subjectivity, but takes part in processes that destabilize current power relations, create new social connections and initiate the production of new subjectivities. Art’s performative “nature”/role is therefore the main condition of its emancipatory potential. In this study a hybrid, interdisciplinary (philosophical, sociological, political, theoretical) platform is established as a base that will determine relationships between art and the concept of emancipation: in these relationships art figures as a constitutive element of emancipatory processess – a position that defines its potential politicality. Bearing in mind that social emancipation presupposes a possibility to create now forms of social relations, now social and collective-life formations, the notion of collectivism/collective-action is a basis for understanding criticaly-projective art initiatives. The collective principle is hence a foundation for defining alternative art attitudes positioned as a radical opposition to the main (idological) premises of capitalism. In this research the notion of the collective/of collectivism is established as a primary strategy of art-political resistance and an agent and aim of social emancipation, while recognizing that it is impossible to contemplate/discuss total social emancipation in the contextual frame of the “new” 21st century: in the “new” century only temporary emancipatory movements that initiate the politicality (political potential) of art can be considered. In this study, collective, emancipatory art objectives are presented as art-political instances that are opposed to a dominant cultural and social “position|”/role of painting. Developing a theoretical base for its deinstrumentalization, its potential integration in temporary emancipatory relations and forms and currents in the context of late 20th and “new” 21st century, is shown to correspond not only to the elaboration of new, emancipatory social models and their conceptual apparatuses but also to reconceptualization of the idea of collectivism in the “post-political” era.